عناصر دیالکتیکی در آثار فلسفی میرسیدعلی همدانی

هرچند مرام تعلیمات اساسی متفکر معروف ایران و تاجیک و هند، میرسیدعلی همدانی، پشتیبان فلسفۀ تصوف است، اشعار فلسفی او در خود عناصر بسیار پرمضمون دیالکتیکی را نیز دربر گرفته است. عقاید دیالکتیکی میرسیدعلی در اثرهای «هفت وادی»، «ذخیره‌الملوک»، «حلّ مشکل»، «مرآه‌التائبین»، «رسالۀ درویشیه»، «اوراد فتحیه» و دیگر آثار او که تعداد آن‌ها تا نود جلد می‌رسد، بیان شده‌اند. در این مقاله نگارنده پس از بررسی عناصر دیالکتیکی در تعدادی از آثار فلسفی میرسیدعلی مثل «هفت وادی»، «اوراد فتحیه» و «ذخیره‌الملوک» به این نتیجه رسیده است که وی در نظریۀ دیالکتیک از وجود داشتن پنج اندام حسی، طرز حاصل شدن حس‌ها، دانش حسی، ماهیت دانش، تناسب دانش حسی و عقلی استوارانه جانب‌داری کرده است. از آثار فیلسوف معلوم می‌شود که او در بررسی مسائل نام‌بردۀ روند دانش، بیشتر پیرو نظریۀ انعکاس بوده است. این تعلیمات سیدعلی همدانی او را به‌سوی فلسفۀ مشاء رهسپار کرده است.